Σάββατο 29 Ιουνίου 2024

Η εκπαίδευση στο σκάκι - μερικές ιδέες από τον Εμάνουελ Λάσκερ

        Ο Εμάνουελ Λάσκερ (1868-1941) είναι πασίγνωστος σε κάθε σκακιστή. Υπήρξε παγκόσμιος πρωταθλητής από το 1894 μέχρι το 1921 -ένα ρεκόρ αξεπέραστο. Επηρεασμένος από τις θεωρίες του Στάινιτς, τις πήγε πολύ παραπέρα από τον δάσκαλό του, εισάγοντας στο σκάκι την ψυχολογία και -μαζί με αυτήν- την αντιμετώπιση κάθε αντιπάλου σύμφωνα με τον χαρακτήρα τους, τα ισχυρά σημεία και τις αδυναμίες τους, πάντα έτοιμος να αντιμετωπίσει οποιαδήποτε ασυνήθιστη κατάσταση παρουσιαζόταν πάνω στη σκακιέρα. Δεν έπαιξε τόσο πολύ όσο άλλοι σύγχρονοί του σκακιστές, όπου όμως σχεδόν κι αν έπαιξε διακρίθηκε καταλαμβάνοντας σχεδόν πάντα τις πρώτες θέσεις, συνήθως μάλιστα την πρώτη. Σύμφωνα με τον Λάσκερ, το σκάκι μοιάζει πολύ με τη ζωή, όμως η ζωή δεν είναι μόνο το σκάκι. Μαθηματικός και φιλόσοφος, αφιέρωσε -με επιτυχία- ένα μεγάλο μέρος της ζωής του σε εξωσκακιστικές δραστηριότητες.

        Στο βιβλίο του Lasker's Manual of Chess, που εκδόθηκε στα γερμανικά το 1925 και στα αγγλικά το 1927 (γραμμένο από τον ίδιο, μια και τα αγγλικά του ήταν άψογα!), δίνει ένα μέρος από τη φιλοσοφία του στο σκάκι και από τον τρόπο που πρέπει να μαθαίνεται:

        Η εκπαίδευση στο σκάκι οφείλει να είναι μια εκπαίδευση στην ανεξάρτητη σκέψη και κρίση. Το σκάκι δεν πρέπει να απομνημονεύεται, απλώς επειδή δεν είναι αρκετά σημαντικό. Αν φορτώσεις τη μνήμη σου, πρέπει να και να ξέρεις το γιατί. Η μνήμη είναι πολύτιμη για να τη φορτώσει κανείς με ασήμαντα πράγματα. Από τα πενήντα επτά χρόνια μου [σημ. τόσο ήταν ο Λάσκερ όταν έγραψε τη γερμανική εκδοχή του βιβλίου του], έχω περάσει τουλάχιστον τα τριάντα στο να ξεχάσω το μεγαλύτερο μέρος από όσα είχα μάθει ή διαβάσει, και, από τη στιγμή που το πέτυχα, απέκτησα μια τέτοια άνεση και χαρά που δεν θα ήθελα ποτέ να ξαναχάσω. Αν χρειαστεί, μπορώ να αυξήσω την ικανότητά μου στο σκάκι, αν χρειαστεί μπορώ να κάνω αυτό για το οποίο δεν έχω καμιά ιδέα αυτή τη στιγμή. Έχω αποθηκεύσει λίγα στη μνήμη μου, αλλά αυτά τα λίγα μπορώ να τα εφαρμόσω και είναι χρήσιμα σε πολλές και ποικίλες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Τα διατηρώ σε μια σειρά, αλλά αντιστέκομαι σε κάθε προσπάθεια να αυξήσω το νεκρό τους φορτίο.

        Δεν πρέπει να κρατάτε στο μυαλό σας ούτε ονόματα, ούτε αριθμούς, ούτε μεμονωμένα περιστατικά, ούτε καν αποτελέσματα, αλλά μόνο μεθόδους. Η μέθοδος είναι πλαστική. Εφαρμόζεται σε κάθε περίσταση. Το αποτέλεσμα, το μεμονωμένο περιστατικό, είναι άκαμπτο, επειδή δεσμεύεται από εντελώς ατομικές συνθήκες. Η μέθοδος παράγει πολυάριθμα αποτελέσματα· ορισμένα από αυτά θα παραμείνουν στη μνήμη μας, και, όσο παραμένουν λίγα, είναι χρήσιμα για να δείξουν και να διατηρήσουν ζωντανούς τους κανόνες που παράγουν χιλιάδες αποτελέσματα. [...] Αλλά τα αποτελέσματα που είναι χρήσιμα με αυτόν τον τρόπο έχουν μια ζωντανή σύνδεση με τους κανόνες, και αυτοί με τη σειρά τους ανακαλύπτονται με την εφαρμογή μιας ζωντανής μεθόδου: όλη αυτή η οργάνωση πρέπει να έχει ζωή. Περισσότερο από αυτό — μια αρμονική ζωή.

        Αυτή η αρμονική ζωή προέρχεται από τη ζωή· η ζωή γεννιέται μόνο από τη ζωή. Κάποιος που θέλει να εκπαιδεύσει τον εαυτό του στο σκάκι πρέπει να αποφύγει ό,τι είναι νεκρό στο σκάκι — τεχνητές θεωρίες, που υποστηρίζονται από λίγα παραδείγματα και δεν είναι αποτέλεσμα υποστήριξης μιας περίσσειας ανθρώπινης εξυπνάδας· τη συνήθεια να παίζει με κατώτερους αντιπάλους· τη συνήθεια να αποφεύγει την επίπονη δουλειά· την αδυναμία του υιοθετεί άκριτα βαριάντες ή κανόνες που ανακαλύφθηκαν από άλλους· τη ματαιοδοξία, που είναι αυτάρκης· την ανικανότητα να παραδέχεται τα λάθη του· εν συντομία, οτιδήποτε οδηγεί σε αδιέξοδο ή αναρχία.