Κυριακή 25 Φεβρουαρίου 2024

Φίλιπ Στάμα

Ο Φίλιπ Στάμα (περ.1715-1770) ήταν ένας γνωστός σκακιστής και θεωρητικός του 18ου αιώνα από το Αλέπο της Συρίας (ή «Βέροια», όπως το ονόμαζαν οι αρχαίοι Μακεδόνες!). Νέος έφυγε για τη Γαλλία, όπου το 1737 εξέδωσε το σημαντικό έργο της εποχής Essai sur le jeu des échecs. Το βιβλίο αυτό περιείχε 100 προβλήματα -κατά τον Στάμα από πραγματικές παρτίδες- και είναι το πρώτο στο οποίο η περιγραφή των κινήσεων γίνεται με το αλγεβρικό σύστημα, δηλαδή χρησιμοποιώντας γράμματα και αριθμούς, όπως δηλαδή γίνεται και σήμερα.



Πολύ γρήγορα όμως ο Στάμα άφησε το Παρίσι για να πάει στο Λονδίνο, όπου παρέμεινε πολλά χρόνια και, έχοντας ως μαικήνα τον λόρδο Χάρρινγκτον, διορίστηκε μεταφραστής ανατολικών γλωσσών με τη σφραγίδα του βασιλιά Γεωργίου του Β’. Στον μαικήνα του ακριβώς αφιέρωσε το δεύτερο βιβλίο του με τίτλο The Noble Game of Chess, το οποίο περιέχει τα ίδια 100 προβλήματα με το προηγούμενο, αλλά αυτή τη φορά είναι εμπλουτισμένο με 74 βαριάντες ανοιγμάτων.

Στα βιβλία του Στάμα φαίνεται καθαρά η επίδραση του αραβικού σκακιού, το οποίο είναι πιο αργό και περισσότερο ποζισιονέλ από το διεθνές σκάκι, και με το οποίο είχε επαφή στα νιάτα του στη Συρία. Μια χαρακτηριστική συμβουλή που δίνει π.χ για το άνοιγμα της παρτίδας είναι να αναπτύσσει κανείς τα κομμάτια του μετά από τα πιόνια ώστε να μη δημιουργείται στρίμωγμα πάνω στη σκακιέρα, συμβουλή στην οποία μάλλον οφείλει πολλά κι ο ίδιος ο Φιλιντόρ.

Ο Στάμα θεωρήθηκε ο καλύτερος παίχτης του κόσμου από το 1737 περίπου ως το 1747, οπότε εμφανίστηκε στο προσκήνιο ο διάσημος Γάλλος σκακιστής και γνωστός μουσικοσυνθέτης της εποχής Αντρέ Ντανικάν Φιλιντόρ. Οι δυο τους ξέρουμε πως έπαιξαν ένα ματς στο Λονδίνο το 1747, στο οποίο ο Στάμα ηττήθηκε πειστικά με +8 -1 =1, αλλά δυστυχώς οι παρτίδες αυτές δεν έχουν σωθεί. Έκτοτε ο 18ος αιώνας στο σκάκι ανήκει στον Φιλιντόρ, που οι ιδέες του επρόκειτο να δημιουργήσουν μια βαθιά τομή στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το παιχνίδι.

Σύμφωνα με το OXFORD COMPANION TO CHESS, ο Στάμα ήταν μάλλον ελληνικής καταγωγής. Αυτό υπάρχει πιθανότητα να είναι αλήθεια, λόγω τριών γεγονότων: Το ένα είναι ότι στο χωριό Αλέπο κατοικούσαν Έλληνες από την αρχαιότητα ακόμα και το επώνυμο «Στάμας» υπάρχει στην Ελλάδα ακόμα και σήμερα. Το δεύτερο έχει να κάνει με την ελληνομάθεια του Στάμα, που αναφέρεται από αρκετές πηγές, και το τρίτο είναι το ότι ο Στάμα ανήκε στη χριστιανική κοινότητα της περιοχής του. Αυτό το θέμα θα άξιζε να ερευνηθεί, κάτι που θεωρώ πως δεν έχει ακόμα γίνει σε βάθος.

Κυριακή 18 Φεβρουαρίου 2024

Ρούι Λόπεθ ντε Σεγούρα, ο πρώτος πρωταθλητής

Ένας αδιαμφισβήτητος παγκόσμιος πρωταθλητής στην αυγή του παγκόσμιου σκακιού ήταν ο Ισπανός ιερέας Ρούι Λόπεθ ντε Σεγούρα (Ruy López de Segura, περίπου 1530-1580), ο πρώτος που στέφθηκε νικητής σε επίσημο ματς. Ήταν το 1560, όταν ο Λόπεθ κέρδισε στη Ρώμη τον Ιταλό Λεονάρντο ντα Κούτρο (1533-1578) και αναγνωρίστηκε απ’ όλους ως ο ισχυρότερος παίχτης της εποχής.

Ο Ρούι Λόπεθ ήταν καταρτισμένος σκακιστής για τα δεδομένα του καιρού του. Είχε μελετήσει το ονομαστό βιβλίο του Νταμιάνο και το 1561 έγραψε το δικό του βιβλίο με τίτλο Libro de la invención liberal y arte del juego del axedrez, ένα βιβλίο που απέκτησε μεγάλη φήμη σε όλη την Ευρώπη, μεταφράστηκε στα ιταλικά, γαλλικά, αγγλικά, πορτογαλικά και γερμανικά και γνώρισε πολλές επανεκδόσεις.



Σχετικά με το βιβλίο αυτό πολλοί κατηγόρησαν τον Λόπεθ ότι άσκησε ιδιαίτερα σκληρή κριτική στον Νταμιάνο, σαν να τον ζήλευε. Σ’ αυτό το βιβλίο εμφανίζεται για πρώτη φορά η λεγόμενη «Ισπανική παρτίδα», ως κριτική απέναντι στον Νταμιάνο, ο οποίος συνιστούσε ότι μετά από 1. ε4 ε5 2. Ιζ3 η καλύτερη κίνηση για τα Μαύρα είναι 2...Ιγ6 (που σήμερα γνωρίζουμε ότι πράγματι είναι). Ο Λόπεθ λοιπόν απέρριπτε αυτήν την κίνηση για τα Μαύρα, λέγοντας ότι τα Λευκά αποκτούν πρωτοβουλία με 3. Αβ5 (κίνηση που χαρακτηρίζει την Ισπανική παρτίδα, γνωστή σε πολλές χώρες και ως «άνοιγμα Ρούι Λόπεθ»).

Το 1575 ο βασιλιάς Φίλιππος ο Β’ της Ισπανίας διοργάνωσε στη Μαδρίτη το πρώτο διεθνές τουρνουά, με τη συμμετοχή των καλύτερων Ισπανών και Ιταλών παιχτών της εποχής. Εκεί ο Λεονάρντο είχε την ευκαιρία να πάρει τη ρεβάνς από τον Λόπεθ, εγκαινιάζοντας μια μεγάλη εποχή απόλυτης ιταλικής κυριαρχίας.

Από αυτό το ματς θα δούμε μια από τις νίκες του Λόπεθ απέναντι στον μεγάλο Ιταλό αντίπαλό του:

López-Leonardo, Μαδρίτη 1575

1. ε4 ε5 2. ζ4 δ6 3. Αγ4 γ6 4. Ιζ3 Αη4 5. ζxε5 δxε5 6. Αxζ7+ Ρxζ7 7. Ιxε5+ Ρε8 8. Βxη4 Ιζ6 9. Βε6+ Βε7 10. Βγ8+ Βδ8 11. Βxδ8+ Ρxδ8 12. Ιζ7+ 1-0

Τετάρτη 14 Φεβρουαρίου 2024

Το πρώτο βραβείο ωραιότητας

Το 1876 στο Café International της Νέας Υόρκης, μετά το τέλος ενός μεγάλου διεθνούς τουρνουά που γινόταν εκεί, δόθηκε για πρώτη φορά ένα βραβείο που πολύ σύντομα θα γινόταν θεσμός στο αγωνιστικό σκάκι. Πρόκειται για το λεγόμενο βραβείο ωραιότητας, που δινόταν στην καλύτερη παρτίδα ενός τουρνουά.

Τα κριτήρια βέβαια ήταν πολύ υποκειμενικά, κι εκείνο που έπαιζε αποφασιστικό ρόλο στην επιλογή ήταν συνήθως ένας εντυπωσιακός συνδυασμός με θυσίες. Δεν έλειψαν, όπως είναι φυσικό, και παρτίδες που πήραν αυτό το βραβείο χωρίς να το αξίζουν με βάση αντικειμενικά κριτήρια.

Η παρτίδα που θα δούμε παίχθηκε ανάμεσα σε δύο από τους γνωστότερους παίχτες της εποχής. Με τα Λευκά έπαιζε ο Βρετανός Χένρυ Έντουαρντ Μπερντ (Henry Edward Bird, 1830-1908), ένας από τους πιο σημαντικούς επιθετικούς παίχτες της εποχής του. Ανήκε στην "ρομαντική" σχολή που κυριαρχούσε παγκοσμίως στο σκάκι των νεανικών του χρόνων και ήταν ένας σκακιστής που γεφύρωσε δύο εποχές, έχοντας παίξει με τον Άντερσσεν και τον Χόρβιτς, αλλά και με τον "υπερμοντέρνο" Μάροτσι. Δεν έφτασε ποτέ στις κορυφαίες θέσεις του παγκόσμιου σκακιού, είχε όμως πολλές επιτυχίες στην καριέρα του και ήταν υπολογίσιμος αντίπαλος από όλους.


Χένρυ Μπερντ

Από την άλλη μεριά, ο ιρλανδικής καταγωγής Τζέιμς Μέισον (James Mason, 1849-1905), που έπαιζε με τα Μαύρα, είχε στην καριέρα του περισσότερες επιτυχίες, αλλά ποτέ δεν έφτασε εντελώς στην κορυφή, ίσως εξαιτίας της υπερβολικής αγάπης που είχε στο ποτό. Έγραψε πάντως δύο βιβλία που είχαν μεγάλη επιτυχία και γνώρισαν πολλές επανεκδόσεις, τα The Principles of Chess in Theory and Practice (1894) και The Art of Chess (1895).


Τζέιμς Μέισον

Ας δούμε την ιστορική αυτή παρτίδα:

Bird-Mason, Νέα Υόρκη 1876
Πρώτο βραβείο ωραιότητας

1.ε4 ε6 2.δ4 δ5 3.Ιγ3 Ιζ6 4.εxδ5 εxδ5 5.Ιζ3 Αδ6 6.Αδ3 O-O 7.O-O θ6 8.Πε1 Ιγ6 9.Ιβ5 Αβ4 10.γ3 Αα5 11.Ια3 Αη4 12.Ιγ2 Βδ7 13.β4 Αβ6 14.θ3 Αθ5 15.Ιε3 Πζε8 16.β5 Ιε7 17.η4 Αη6 18.Ιε5 Βγ8 19.α4 γ6 20.βxγ6 βxγ6 21.Αα3 Ιε4 22.Βγ2 Ιη5 23.Αxε7 Πxε7 24.Αxη6 ζxη6 25.Βxη6 Ιxθ3+ 26.Ρθ2 Ιζ4 27.Βζ5 Ιε6 28.Ιη2 Βγ7



29.α5 Αxα5 30.Πxα5 Πζ8 31.Πα6 Πxζ5 32.ηxζ5 Ιδ8 33.Ιζ4 Βγ8 34.Ιζη6 Πε8 35.Ιxγ6 Βγ7+ 36.Ιγε5 Βxγ3 37.Πε3 Βδ2 38.Ρη2 Βxδ4 39.ζ6 ηxζ6 40.Πxζ6 Ιε6 41.Πη3 Ιη5 42.Ιη4 Ρη7 43.Ιζ4 Βε4+ 44.Ρθ2 Ιθ7 45.Ιθ5+ Ρθ8 46.Πxθ6 Βγ2 47.Ιθζ6 Πε7 48.Ρη2 δ4 49.Ιε5 Βγ8 50.Ιη6+ 1-0


Μπορείτε να δείτε την παρτίδα εδώ.