Σταύρος Φρυγανάς: Μια αναφορά στον παλιό Έλληνα πρωταθλητή 20 χρόνια από τον θάνατό του

25 Αυγούστου 1945. Στη ρημαγμένη από τον πόλεμο Αθήνα διεξάγεται μια πρωτόγνωρη για τα ελληνικά δεδομένα σκακιστική εκδήλωση. Ένας πρωταθλητής, ο μεγαλύτερος ίσως Έλληνας σκακιστής του Μεσοπολέμου, με διεθνείς περγαμηνές, αντιμετωπίζει σε αγώνα blind σιμουλτανέ πέντε αντιπάλους που αγωνίζονται συνεργαζόμενοι σε τρεις σκακιέρες και τους νικάει όλους! Ο σκοπός είναι ιερός. Πρέπει να μαζευτούν χρήματα για την ανοικοδόμηση της χώρας κι ο καθένας προσφέρει ό,τι μπορεί, με το δικό του τρόπο. Το όνομα του σκακιστή είναι Σταύρος Φρυγανάς, πρωταθλητής Ελλάδας 10 χρόνια πριν (1935), και την ισχύ του έχουν δοκιμάσει ήδη ο Λάσκερ, ο Μπογκολιούμποβ, ο Αλιέχιν!

Ο Σταύρος Φρυγανάς (1906-1996) γεννήθηκε στην Αθήνα και σε πολύ νεαρή ηλικία έφυγε για τη Γερμανία όπου σπούδασε Μηχανολόγος-Ηλεκτρολόγος. Παράλληλα με τις σπουδές του καλλιεργούσε τη μεγάλη του αγάπη, το σκάκι, και γρήγορα απέκτησε κάποιο όνομα. Η Γερμανία ήταν μια προηγμένη σκακιστικά χώρα κι έτσι ο νεαρός μαιτρ είχε την ευκαιρία να αντιμετωπίσει πολλούς παίχτες παγκόσμιας κλάσης, όπως αυτούς που προαναφέραμε, αλλά και πολλούς άλλους. Μάλιστα τα αποτελέσματά του ήταν αξιοσημείωτα. Το 1925 κερδίζει τον Λάσκερ που αντιμετωπίζει σε αγώνα χάντικαπ δέκα γνωστούς σκακιστές, ανάμεσα στους οποίους ο νεαρός Έλληνας. Το 1924 κερδίζει πειστικότατα τον έμπειρο Ζέμις, που επρόκειτο στο μέλλον να γίνει γκρανμαίτρ, έναν από τους ισχυρότερους Γερμανούς της εποχής του. Το 1926 κάνει ισοπαλία με τον Μπογκολιούμποβ. Την ίδια χρονιά επιστρέφει στην Αθήνα, για να ξαναφύγει, αυτή τη φορά για τη Γαλλία, όπου θα ζήσει ανάμεσα στα 1930 και 1932 κι όπου θα κάνει ισοπαλία με τον Αλιέχιν! Τέλος το 1935 θα πρωτεύσει στο πρώτο Πρωτάθλημα Ελλάδας.

Μετά από τον πόλεμο ο Φρυγανάς ασχολήθηκε με τον διοργανωτικό τομέα και συνέβαλε στην ίδρυση της Ελληνικής Σκακιστικής Ομοσπονδίας, της οποίας διετέλεσε και Πρόεδρος. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970 εγκαταστάθηκε στην Ισπανία και πέθανε το 1996 στη Μάλαγα.

Θα δούμε παρακάτω την ιστορική του νίκη επί του Ζέμις:

Ζέμις-Φρυγανάς, Βερολίνο 1924
(Ανάλυση και σχόλια του Σπύρου Ιλαντζή)

1.ε4 γ5 2.Ιζ3 ε6 3.δ4 γxδ4 4.Ιxδ4 Ιζ6 5.Ιγ3 Ιγ6 6.Αε3 Αβ4 7.Αδ3 δ5 8.εxδ5 Ιxδ5 9.0–0 [9.Ιxγ6 βxγ6=] 9...Ιxγ3 10.βxγ3 Αxγ3 11.Ιxγ6 βxγ6 12.Πβ1 0–0 13.Αγ5 Πε8 14.Πβ3 Βζ6 [14...Αζ6? 15.Αxθ7+! Ρxθ7 16.Βθ5+ Ρη8 17.Πθ3+-] 15.Αxθ7+ Ρxθ7 16.Βδ3+ Ρη8 17.Πxγ3 Πδ8 18.Βθ3 Αα6 [18...ε5 19.Βη3 Αε6=] 19.Πε1 Παβ8 20.Πη3 Πβ7 21.Ρθ1?! Πβ2 22.Βη4 Πxγ2 23.Αε7 Βε5! 24.Πηε3 Πδ4 25.Βζ3 Βδ5 26.Βη3 (/\ 27.Αζ6 ή 27.Ββ8+ Ρθ7 28.Πθ3+) 26...Αε2! 27.Ββ8+ [27.Αζ6 Πη4–+] 27...Ρθ7 28.Πθ3+ [28.Ββ1 Βxα2–+] 28...Αθ5 29.Ββ1 Πδδ2 [29...Πδγ4? 30.Πε2+- (όχι όμως 30.Πγ1 (Λούρης), λόγω του 30...Ββ5 31.Πxθ5+ Ρη8–+) ] 30.Πγ3 [30.Πγ1 η6–+] 30...Πxζ2 [ή 30...Βxα2] 31.Βxγ2+ Πxγ2 32.Πxγ2 Αδ1 33.Πγ5 Βδ2 34.Πγε5 Αγ2 35.Αγ5 ζ5 36.Αxα7 [36.Πxε6 Αε4 37.Πη1 Βδ5] 36...Αε4 37.Πη1 Αδ5 38.Πε3 [38.α4 Βζ4 (38...ζ4) ; 38.α3 Βα5 (38...Βγ3 39.Πε3; 38...ζ4)] 38...ζ4 39.Πη3+ Ρη8 40.Πα3 Βε2 41.θ3 ζ3 και τα Λευκά εγκατέλειψαν

Πηγές:
-Κώστα Χατζιώτη, Το σκάκι στην Ελλάδα, Αθήνα 1984
-Σπύρου Λούρη, Τα πρωταθληματα σκακιού σε Ελλάδα και Κύπρο, εκδόσεις Ντούσγος, Αθήνα 1997
-Η GreekBase, το site του Σωτήρη Δελαβέκουρα (για την παρτίδα και τα σχόλια)

H. J. Rose - Ο καθηγητής κλασικής φιλολογίας που καθήλωσε τον Καπαμπλάνκα

Το βιβλιο A Handbook of Greek Mythology (Εγχειρίδιο ελληνικής μυθολογίας, 1928) θεωρείται ακόμα και σήμερα ένα από τα σημαντικότερα έργα παγκοσμίως σχετικά με το αντικείμενο αυτό. Συγγραφέας του ο διακεκριμένος καναδικής καταγωγής Άγγλος φιλόλογος Herbert Jennings Rose (1883-1961), που κατείχε την έδρα της ελληνικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Σαιντ Άντριους (St Andrews) της Σκωτίας από το 1927 ως το 1953.
Ένα ακόμη από τα σημαντικότατα έργα του είναι γνωστό στην πλειοψηφία των σπουδαστών των διαφόρων τμημάτων της Φιλοσοφικής Σχολής της χώρας μας. Πρόκειται για την Ιστορία της λατινικής λογοτεχνίας, έργο που γράφτηκε το 1954 και διδάσκεται ακόμα και σήμερα σε πολλές χώρες.


Η άγνωστη πτυχή της ζωής του Rose δεν είναι άλλη από το σκάκι. Ερασιτέχνης, μια και οι υποχρεώσεις του στον πανεπιστημιακό χώρο δεν του έδιναν πολλά περιθώρια για να παίζει συστηματικά, ήταν ωστόσο αρκετά ικανός ώστε να κάνει την εξής ισοπαλία με τον Καπαμπλάνκα σε ένα ματς που παίχτηκε τηλεγραφικά στις 23 Μαρτίου του 1907 και το οποίο βρήκαμε στην Chessbase:

Capablanca-Rose
Πανεπιστημιακό ματς ΗΠΑ-Αγγλία μέσω τηλεγράφου, 1907
1. ε4 ε5 2. Ιζ3 Ιγ6 3. Αβ5 ζ5 4. δ3 Ιζ6 5. 0-0 ζxε4 6. δxε4 δ6 7. Ιγ3 Αε7 8. θ3 0-0 9. Ιη5 Βε8 10. ζ4 θ6 11. Αγ4+ Ρθ8 12. Ιε6 Αxε6 13. Αxε6 Ιδ4 14. Αβ3 Ιxβ3 15. αxβ3 Βγ6 16. Βε2 εxζ4 17. Αxζ4 α6 18. Παε1 Παε8 19. Βδ3 Ιδ7 20. Ιδ5 Ιγ5 21. Βγ3 Ιε6 22. Βδ2 Ιxζ4 23. Ιxζ4 Βγ5+ 24. Ρθ1 Αη5 25. Ιη6+ Ρη8 26. Βδ3 Πxζ1+ 27. Πxζ1 Αζ6 28. ε5 δxε5 29. β4 Βγ6 30. Ββ3+ Βε6 31. Βη3 Αη5 32. Ιθ4 Αxθ4 33. Βxθ4 ε4 34. Πε1 Βε7 35. Βxε7 Πxε7 36. Ρη1 Ρζ7 37. Ρζ2 Ρζ6 38. Ρε3 Ρε5 39. Πδ1 θ5 40. Πδ4 Ρζ5 41. Πδ5+ Ρη6 42. Πδ4 και στο σημείο αυτό συμφωνήθηκε η ισοπαλία

Κωνσταντίνου και Ελένης

Σκακιστική σκηνή με τον Χάρη Ρώμα και την Ντέπυ Πάγκα, από την παλιά κωμική σειρά του Αντέννα "Κωνσταντίνου και Ελένης".

Το ιστορικό βιβλίο του Damiano

Τον 16ο αιώνα το σκάκι με τους σημερινούς κανόνες έκανε τα πρώτα του βήματα. Το 1575 ήταν μάλιστα μια χρονιά σταθμός για την ιστορία του παιχνιδιού γιατί τότε έγινε το πρώτο μεγάλο διεθνές τουρνουά. Ήταν στην Ισπανία, στην αυλή του βασιλιά Φιλίππου του Β'.

Την εποχή εκείνη η Ιταλία και η Ισπανία ήταν οι μεγαλύτερες σκακιστικές δυνάμεις της Ευρώπης. Επόμενο είναι λοιπόν τα βιβλία που έχουμε από εκείνα τα χρόνια να είναι γραμμένα σε αυτές τις δύο γλώσσες. Ένα διάσημο βιβλίο είναι το βιβλίο του Πορτογάλου Pedro Damiano. Εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1512, ήταν δίγλωσσο (ιταλικά και ισπανικά) και είχε τόση επιτυχία ώστε τα επόμενα 50 περίπου χρόνια να γνωρίσει πολλές καινούριες εκδόσεις καθώς και μεταφράσεις σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες.

Μέσα σε αυτό το βιβλίο συναντούμε χρήσιμες συμβουλές για τους σκακιστές, μερικές από τις οποίες έχουν αξία ακόμα και σήμερα, περισσότερο από 500 χρόνια μετά, π. χ. «όταν έχεις μια καλή κίνηση ψάξε να δεις μήπως υπάρχει καμιά ακόμα καλύτερη».
Παρακάτω υπάρχει μια φωτογραφία από σελίδα του βιβλίου.

Έξι βασίλισσες!

Η παρακάτω θέση ματ είναι από σχολικούς αγώνες μικρών παιδιών κι είναι φανερή η διάθεση του Λευκού να νικήσει "πολύ". Αφού αποφεύχθηκε το πατ, πάλι καλά!

Αρχεία σχολείων - 3ο δημοτικό σχολείο Ταύρου, 2002-2004

Για μια σχετικά σύντομη περιοδο δύο χρόνων διδάξαμε σκάκι και στον Ταύρο, με επιτυχία. Τα αποτελέσματα των εσωτερικών πρωταθλημάτων των προχωρημένων:  

Εσωτερικό πρωτάθλημα 2002-2003


Εσωτερικό πρωτάθλημα 2003-2004

Αρχεία σχολείων - 41ο δημοτικό σχολείο Αθήνας, 1998-2002

Στο 41ο δημοτικό σχολείο Αθήνας διδάξαμε σκάκι από το 1998 ως το 2002. Η συμμετοχή τις περισσότερες χρονιές ήταν μεγάλη, όπως και η συμπαράσταση του Συλλόγου Γονέων του σχολείου εκείνης της εποχής, που πάντοτε ήταν παρών για να προσφέρει κάθε δυνατή διευκόλυνση στα παιδιά.
Τα τελικά αποτελέσματα κάθε χρονιάς στα γκρουπ των προχωρημένων:

Εσωτερικό πρωτάθλημα 1998-1999


Εσωτερικό πρωτάθλημα 1999-2000


Εσωτερικό πρωτάθλημα 2000-2001


Εσωτερικό πρωτάθλημα 2001-2002

Makruk - Το ταϊλανδέζικο σκάκι

Ταϊλανδέζικο σκάκι σε κάποιο δρόμο στην Πατάγια (σε σκακιέρα δυτικού τύπου)

Το σκάκι στην Ταϊλάνδη είναι πολύ δημοφιλές. Όχι όμως το σκάκι που όλοι ξέρουμε. Οι Ταϊλανδοί έχουν το δικό τους παιχνίδι, που ονομάζεται Μακρούκ. Είναι ένας πρόδρομος του κοινού σκακιού ή ίσως ένα κοντινό ξαδελφάκι του, μια και οι κανόνες του μοιάζουν αρκετά με τους δικούς μας και -σε κάθε περίπτωση- μπορεί κανείς να τους εμπεδώσει σε λίγα λεπτά της ώρας.


Τα τουρνουά Μακρούκ είναι πολύ κοινά στην Ταϊλάνδη. Εδώ βλέπουμε τις κανονικές σκακιέρες.

Τα κομμάτια είναι ίδια με τα δικά μας, με δύο εξαιρέσεις. Οι βασίλισσες είναι σαν κι αυτές του αραβικού σκακιού, δηλαδή κινούνται μόνο ένα τετράγωνο διαγώνια, κι οι αξιωματικοί κινούνται ένα τετράγωνο διαγώνια ή ένα τετράγωνο προς τα εμπρός. Φυσικά δεν πρόκειται ούτε για βασίλισσες ούτε για αξιωματικούς. Τα πιόνια προάγονται αυτόματα μόλις φτάσουν στην 6η γραμμή (3η γραμμή για τα Μαύρα) και μόνο σε βασίλισσα. Ο σκοπός του παιχνιδιού είναι και εδώ το ματ.


Σχολικό τουρνουά Μακρούκ στην Ταϊλάνδη


Ξύλινη σκακιέρα του παιχνιδιού


Μια από τις πάμφθηνες χάρτινες σκακιέρες, που χρησιμοποιούνται γενικά στην Ανατολή, και πλαστικά κομμάτια


Στυλιζαρισμένο διάγραμμα δυτικού τύπου (ευχαριστούμε το site www.schemingmind.com που μας επέτρεψε να αναπαράγουμε το διάγραμμα που χρησιμοποιεί στους αγώνες του).

Shatranj - Το αραβικό σκάκι

Το σκάκι έχει μεγάλη ιστορία. Τίποτα ακόμα δεν είναι σίγουρο για το πώς ξεκίνησε. Πάντως το βρίσκουμε να είναι διαδεδομένο στις χώρες της Ανατολής πολλούς αιώνες πριν φτάσει στην Ευρώπη. Ήδη από τον 7ο αιώνα υπάρχουν αναφορές που έρχονται από την Ινδία και την Περσία. Λίγο αργότερα το παίρνουν οι Άραβες.

Οι Άραβες λάτρεψαν το σκάκι και το διέδωσαν παντού όπου πήγαν. Σταθεροποίησαν τους κανόνες του παιχνιδιού, που ήταν κάπως διαφορετικοί από τόπο σε τόπο, έγραψαν βιβλία με τη θεωρία του παιχνιδιού τουλάχιστον από τον 9ο αιώνα, ενώ οι μεγάλοι σκακιστές της εποχής έχαιραν εκτίμησης από όλους.
Στην Ευρώπη το σκάκι έφτασε μέσω της Ισπανίας, την οποία οι Άραβες κατέκτησαν κατά τον 8ο αιώνα Δεν είναι τυχαίο ότι στην Ισπανία γράφτηκε (πολύ αργότερα, τον 13ο αιώνα) το πρώτο ευρωπαϊκό σκακιστικό βιβλίο.

Οι Άραβες συνειδητοποίησαν την πολυπλοκότητα και την ομορφιά του σκακιού, γι’ αυτό και στα βιβλία τους βλέπουμε πολλά δύσκολα σκακιστικά προβλήματα, προχωρημένα για την εποχή εκείνη. Κυριολεκτικά έκαναν το σκάκι επιστήμη. Δεν είναι τυχαίο ότι ο χαλίφης al-Ma’amoun, γιος του Harun ar-Rashid, απελπισμένος που δεν μπορούσε να παίξει όσο καλά ήθελε, λέγεται ότι είπε: «Είναι παράξενο, εγώ που κυβερνάω όλον τον κόσμο από την Ινδία μέχρι την Ανδαλουσία να μην μπορώ να τα βγάλω πέρα με 32 κομμάτια!»

Όπως είπαμε, το αραβικό σκάκι είναι ο άμεσος πρόδρομος του ευρωπαϊκού σκακιού. Διαδόθηκε στην Ευρώπη κυρίως μέσω της Ισπανίας, την οποία είχαν καταλάβει οι Άραβες από το 711 και για περίπου οκτώ αιώνες.

Οι κανόνες του παιχνιδιού είχαν αρκετές διαφορές από το σκάκι όπως παίζεται σήμερα,αλλά και αρκετές ομοιότητες. Μπορούν να συνοψιστούν στα εξής σημεία:

1. Η σκακιέρα ήταν μονόχρωμη. Δεν υπήρχαν άσπρα και μαύρα τετράγωνα.
2. Στα αραβικά χειρόγραφα ο βασιλιάς στην κάτω μεριά της σκακιέρας παρουσιάζεται στα αριστερά, δηλαδή στο τετράγωνο δ1 και ο αντίπαλός του στο δ8. Κατά τα άλλα η αρχική τοποθέτηση είναι ακριβώς η ίδια.
3. Στη θέση της Βασίλισσας (που δεν υπήρχε στο αραβικό σκάκι) υπήρχε ένα κομμάτι που ονομαζόταν firzan, δηλαδή Σύμβουλος. Σε αντίθεση με τη Βασίλισσα, ήταν ένα ιδιαίτερα αδύναμο κομμάτι, αφού μπορούσε να κινηθεί μόνο κατά ένα τετράγωνο διαγώνια.
4. Αντί για αξιωματικούς είχαν δύο fil, δηλαδή ελέφαντες, επίσης όχι πολύ ισχυρά κομμάτια. Μπορούσαν να κινηθούν κατά δύο τετράγωνα διαγώνια και μάλιστα ανεξάρτητα αν υπήρχε κομμάτι ή όχι στο διάβα τους. Δηλαδή μπορούσαν να πηδήξουν, όπως ο Ίππος!
5. Οι στρατιώτες είχαν το δικαίωμα να κινηθούν μόνο κατά ένα τετράγωνο. Δεν υπήρχε η δυνατότητα της κίνησης κατά δύο τετράγωνα. Όσο για την προαγωγή, αυτή μπορούσε να γίνει μόνο σε firzan.
6. Τα άλλα κομμάτια, δηλαδή ο Βασιλιάς, ο Ίππος και ο Πύργος είχαν την κίνηση που έχουν και σήμερα.
7. Δεν υπήρχε ροκέ.

Σαφώς το αραβικό σκάκι ήταν πιο αργό από το σημερινό. Αυτό το πρόβλημα μετριαζόταν κάπως από το ότι ένας παίχτης μπορούσε να νικήσει όχι μόνο με ματ αλλά και σε δύο άλλες περιπτώσεις: όταν ό αντίπαλος έμενε μόνο με τον Βασιλιά και όταν γινόταν πατ.

Παρακάτω φαίνεται η αρχική θέση.


Ο θρύλος της Ντιλαράμ
Οι Άραβες ήταν πολύ επιδέξιοι στην κατασκευή σκακιστικών προβλημάτων, ιδίως σε συνθέσεις για το φινάλε της παρτίδας. Πολλά από αυτά συνδέονται με θρύλους.
Ο παρακάτω θρύλος μάς έρχεται από τον 10ο αιώνα. Ένας πρίγκιπας, φανατικός σκακιστής, που δυστυχώς γι’ αυτόν του άρεσε να στοιχηματίζει, έπαιξε διάφορες παρτίδες εναντίον ενός άλλου πρίγκιπα και έχασε ό,τι είχε και δεν είχε. Στην τελευταία παρτίδα, παίζοντας με τα Λευκά, δεν είχε τι άλλο να στοιχηματίσει και στοιχημάτισε την ίδια την αγαπημένη του σύζυγο Ντιλαράμ. Στο τέλος η τύχη τού έπαιξε άσχημο παιχνίδι, αφού έφτασε στην παρακάτω απελπιστική θέση.


Ο Μαύρος απειλεί ματ με τέσσερις διαφορετικούς τρόπους: Πα8, Πα2, Π8β4 και Π2β4. Απελπισία είχε καταλάβει τον πρίγκιπά μας. Κοίταζε και ξανακοίταζε τη σκακιέρα και δεν έβρισκε τρόπο να ξεφύγει. Τότε ξαφνικά το πρόσωπο της Ντιλαράμ φωτίστηκε. Έσκυψε στο αυτί του άντρα της και του είπε: «Θυσίασε τους πύργους σου και σώσε με!».
Τότε είδε τη σωτηρία ο πρίγκιπας. Είχε ματ σε 6 κινήσεις:
1. Πθ8+! Ρχθ8 2. Εζ5+ (ο ελέφαντας που όπως είπαμε μπορεί να πηδήξει) Πθ2 (αυτό απλώς καθυστερεί κατά μία κίνηση το αναπόφευκτο ματ) 3. Πχθ2+ Ρη8 4. Πθ8+! Ρχθ8 5. η7+ Ρη8 6. Ιθ6 ματ.


Κομμάτια από το Κουρδιστάν, 17ος-18ος αι. Η σκακιέρα είναι ίσως ινδικής προέλευσης, 18ος αι.

Μπορεί κανείς να παίξει Shatranj στο Διαδίκτυο στο SchemingMind.
Πληροφορίες για το αραβικό σκάκι στην ιστοσελίδα του Jean-Louis Cazaux και στην Wikipedia.