Νέα κυκλοφορία - «Το τετράγωνο έξω από τη σκακιέρα» του Χρήστου Νάτση

Συγγραφέας: Χρήστος Νάτσης
Τίτλος πρωτοτύπου: Το τετράγωνο έξω από τη σκακιέρα. Στιγμιότυπα από την πολιτισμική ιστορία του σκακιού
Είδος έργου: Σκάκι: ιστορία και πολιτισμική επιρροή
ISBN: 9189603538149
Εκδόσεις: Δόμος
Έτος έκδοσης: 2023

Το Τετράγωνο έξω από τη σκακιέρα είναι μια απόπειρα να περιγραφούν όψεις του σκακιού που ξεφεύγουν από τα στενά σκακιστικά όρια, την ανάλυση θέσεων, τα διαγράμματα κτλ. Ο συγγραφέας αποπειράται να αντιμετωπίσει το σκάκι και τη σκακιστική πρακτική ως πολιτισμικά προϊόντα και να αναδείξει τον εκάστοτε πολιτικό, κοινωνικό και ιδεολογικό περίγυρο που τα επηρεάζει. Δεν συνιστά μια απόπειρα συστηματικής ιστοριογράφησης, αλλά μια δειγματολήπτη περιγραφή σημαντικών στιγμών, αναμετρήσεων, σκακιστικών ιδεών, που ενσωματώνονται στη γενική ιστορία ως αυτόνομες στιγμές, αλλά ταυτόχρονα αλληλοεπιδρούν ουσιαστικά μ’ αυτές. Μικρο- και μακρο- κλίμακα, προσωπικό και πολιτικό, εναλλάσσονται για να δημιουργήσουν εντέλει ένα καλειδοσκόπιο όπου ο αναγνώστης προσεγγίζει το παιχνίδι όχι με ακαδημαϊκό και διδακτικό τρόπο, αλλά ως ζώσα εμπειρία.

Τα δέκα εννέα κείμενα του τόμου, δημοσιευμένα ως άρθρα στο kosmodromio.gr, καλύπτουν διαφορετικές θεματικές που μπορούν να κατηγοριοποιηθούν γύρω από τρεις άξονες. Ο πρώτος αφορά την εξέταση συγκεκριμένων σκακιστικών γεγονότων υπό την ιστορική τους πρόσδεση, με πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις. Για παράδειγμα, στο κείμενο «Σκάκι, γιόγκι, γιαουρτάκια και KGB» εξετάζεται το περίφημο ματς Καρπόβ-Κορτσνόι για το παγκόσμιο πρωτάθλημα το 1978 στο γενικότερο πλαίσιο της αναμέτρησης του σοβιετικού κατεστημένου με τον αντιφρονούντα Κορτσνόι, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα τις ψυχολογικές εντάσεις που απορρέουν από αυτό το ασφυκτικό πλαίσιο. Ο δεύτερος άξονας αφορά τις προσωπογραφίες μεμονωμένων σκακιστών, όχι ως μια στεγνή εργοβιογραφική ανάλυση, αλλά ενταγμένες στο εκάστοτε διανοητικό Zeitgeist. Έτσι στο κείμενο «Γκιούλα Μπρέγιερ: Ένας εύθραυστος εικονοκλάστης σε χαλεπούς καιρούς», μέσα από την περίπτωση του Ούγγρου σκακιστή αναδεικνύεται όλο το εικονοκλαστικό κίνημα των Υπερμοντέρνων, αλλά και το ιδιαίτερο κεντροευρωπαϊκό πολιτισμικό περιβάλλον των αρχών του 20ου αιώνα. Ο τρίτος άξονας αφορά την εξέταση των σκακιστικών ιδεών ως αυτόνομου πεδίου διανοητικής παραγωγής, που δεν έχουν μόνο τεχνικό χαρακτήρα αλλά απηχούν κοσμοθεωρίες και ευρύτερες διανοητικές εξελίξεις. Για παράδειγμα, στο κείμενο «Τσελιάμπινσκ, Σβέσνικοβ ή Β33;», μέσα από την παρουσίαση της ιστορίας της βαριάντας αναδεικνύεται η εξέλιξη του τρόπου κατηγοριοποίησης των σκακιστικών ανοιγμάτων, όπως και η τεράστια σημασία της εμφάνισης του περιοδικού Informator.

Βασική διάσταση των κειμένων είναι το χιούμορ. Ο συγγραφέας επιλέγει να εξετάζει το εκάστοτε θέμα με μια έκκεντρη οπτική που αποσταθεροποιεί τη γενικευμένη εικόνα του σκακιού ως μιας στεγνής διανοητικής δραστηριότητας. Κι αυτό γιατί –όπως εξηγεί στην εισαγωγή του– τα κείμενα του βιβλίου «δεν απευθύνονται σε σκακιστές, αλλά φιλοδοξούν να μεταδώσουν την ομορφιά του παιχνιδιού και σε αυτούς που δεν έχουν κινήσει κανένα κομμάτι στη ζωή τους».